جایگاه رمان فارسی در تدوین تاریخ اجتماعی عصر پهلوی (1299ه.ق تا 1332ه.ش)

پیدایش رمان با تجدد پیوند دارد. هر مرحله ی تازه ی تاریخی، شکل های بیانی جدید و مورد نیاز خود را می طلبد. تحت تأثیر انگیزه های اجتماعی و فرهنگی، شکل های قدیم طی فرایندی پیچیده زیر و زبر می شوند و نمونه های تازه ی ادبی پدید می آیند. رمان ها نوع ادبی برای بیان معضلات اجتماعی نیز بوده اند اما مسأله ی اساسی در این تحقیق، بررسی عوامل موثر در پیدایش و رشد رمان اجتماعی معاصر ایران از یک سو، و پرداختن به تأثیرات متقابل رمان اجتماعی و جامعه بر یکدیگر، از سوی دیگر است. این که رمان نویس تا چه میزان توانسته است واقعیّات جامعه را در اثر خویش منعکس کند، از مسائلی است که باید این تحقیق به آن پاسخ دهد. مسأله ی دیگر این است که رمان نویس در مقابل مسائل و معضلات اجتماعی که به توصیف و تشریح آن ها می پردازد، چه راه حل هایی پیشنهاد می دهد و در دادن این راه حل ها آیا از جهان بینی عمیقی برخوردار است یا این که تنها به توصیف درد ها و معضلات می پردازد و از اصلاح آن ها ناتوان است. این مسأله با اهداف رمان نویس نیز ارتباط پیدا می کند و می توان خاستگاه فکری، عقیدتی و اجتماعی نویسنده را با توجه به تصویر جامعه در رمانش تشخیص داد. از بررسی رمان های تاریخی عصر قاجاریه و پس از آن به ویژه در دوره ی پهلوی اول می توان دریافت که رمان ها وارد عرصه ی طرح مباحث مربوط به زندگی اجتماعی مردم می شوند و با توجه به ویژگی واقع گرایی که بازتاب آن در رمان ها دیده می شود، می توان از مضامین رمان ها و مباحث مطرح در آن به شیوه های زندگی مردم، نوع نگرش ها، جهان نگری، و سایر ویژگی ها پی برد.